De Wolzak

Dit huis dat Oostwaarts naast het huis de Moriaan stond, behoorde, evenals dit laatste, aan Gerard van Achelen 1), van wien het erfde diens zoon Jan; de kinderen van dezen

Lutheranen, of lidmaten van de gemeente der Augsburgsche confessie, zooals zij in de Schepenakte van laatstgemelden datum genoemd werden, had men blijkens van Oudenhoven blz. 133 in den Bosch reeds in 1526 3); zouden zij er nog in 1579 geweest zijn, dan zullen zij toen met de Calvinisten die stad hebben verlaten. Eerst omstreeks 1644 schijnen de Lutheranen weder in den Bosch te zijn gekomen 4), want in dat jaar gaven drie Hervormde predikanten van die stad aan hare Regeering te kennen, dat zeker Luthersch predikant zich aldaar ophield en predikte, alsmede dat eenige Lutheranen er op Kerstmis aanstaande hun Avondmaal wilden houden; zij verzochten haar daarom te willen beletten, dat de Luthersche godsdienst in den Bosch werd uitgeoefend. Bij Resolutie van 24 December 1644 besloten daarop Schepenen van den Bosch den Hoog- en laagschout dier Stad en harer Meierij te verzoeken de uitoefening van den Lutherschen godsdienst in den Bosch te weren. Volgens van Heurn Beschrijving rapporteerde bedoelde Schout nog op dienzelfde dag aan de Bossche Regeering, dat die, welke de vergadering (der Lutheranen) hield, zig wel voor een predikant uitgaf, dag er geen getuignissen van kon vertoonen; die vergaderingen waren ook buiten kennis der Regeering en oorlof van hooger hand en dus tegen de Plakaaten van den Lande gehouden. Schepenen van den Bosch hebben daarop nog in den namiddag van dien dag de uitoefening van den Lutherschen godsdienst aldaar verboden op zulke boeten als de Algemeene Staaten tegen dergelyke samenkomsten gesteld hadden. „In het begin des volgenden jaars (1645), zoo schreef van Heurn verder, kwamen een predikant en eenige lieden van dien godsdienst hier ter stede aan; zy

Van deze kerk deelt van Heurn in zijne Beschrijving mede, dat zij is een taamlijk groot gebouw; in den voorgevel is een deur en benevens zijn drie kerkraamen, een boven en aan ieder zyde der deur een; aan het einde der kerk is nog een deur, die in de Waterstraat uitkomt. In de kerk is een orgel en tegenover den predikstoel een verheeve gaandery, waarop verschelde toehoorders kunnen zitten.

In het jaar 1828 werd deze kerk zoo goed als geheel vernieuwd, zoodat dan ook daarvoor een eerste steen plechtig werd gelegd: deze heeft tot opschrift: hunc posuit F(rans) A(rendt) CI)I)CCCXXVIII. Bij die vernieuwing werden aan haren voorgevel de vier kolommen geplaatst, welke er thans nog voor staan en is het orgel, dat voorheen, evenals haar predikstoel, bijna in het midden dezer kerk stond, boven dien stoel geplaatst. Den 28 Juni 1829 werd deze vernieuwde kerk plechtig ingewijd, waarbij J.J. Ter Laag, leeraar bij de Evangelisch-Luthersche gemeente van den Bosch, zooals die gemeente thans genoemd wordt, de inwijdingsrede 11) hield; hij koos daartoe tot tekst: Mijn huis is een bedehuis Luc. 19 vs. 46. Koning Willem I, die toen in den Bosch was, was daarbij niet tegenwoordig, zooals uit die rede kan worden opgemaakt, wel vereerde hij tijdens zijn verblijf aldaar deze kerk met een bezoek.

Toen de Lutheranen van den Bosch in 1686 vrijheid

Daar de Bossche Lutheranen niet tot de oude staatskerk van ons land behoorden, zoo waren zij oudtijds vrij in de keuze van hunnen predikant, maar van den anderen kant moesten zij toen ook geheel uit eigen beurze diens traktement alsmede het onderhoud hunner kerk bekostigen. Aan hunnen predikant werd in 1694 toegestaan om de Luthersche zieken, die in het Groot Zieken Gasthuis of in de Geweldige Provoost van den Bosch lagen, te bezoeken en te bedienen; het blijkt niet, dat hij ooit burgers, die ter dood veroordeeld waren, naar de gerechtsplaats heeft mogen vergezellen; wel werd in gezegd jaar aan den toenmaligen Lutherschen predikant vergund om Luthersche krijgslieden, die ter dood veroordeeld waren, naar de executieplaats van den Bosch te vergezellen en aldaar voor hen te bidden, zonder dat een Hervormd predikant er bij tegenwoordig behoefde te zijn.